ERGEN SAĞLIĞI
Ergen jinekolojide amaç bebeklerde, çocuklarda ve ergenlerde kapsamlı değerlendirme ve tedavi imkanı sağlamaktadır. Bu dönemde tedavi gerektiren durumlar ortaya çıkabilmektedir.
Bu durumlar genellikle;
– Puberte sorunları
– Adet düzensizlikleri
– Gecikmiş Ergenlik
– Polikistik Sendromu (PCOS)
– Yumurtalık kistleri ve tümörleri
– Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar (CYBE)
– Anormal akıntı ve enfeksiyonlar.
Puberte dönemi hem ergenler hem de aileleri için zor geçebilmektedir. Ergenlik dönemindeki tüm bu fiziksel değişiklikler, ergenlerin kendilerini farklı hissetmelerini veya duygusal sorunlar yaşamalarına neden olabilmektedir. Bir kız için, ilk adet dönemini yaşamak fiziksel ve duygusal olarak bir kadın olma işaretidir.
Kızlar da ilk adet yaşı özellikle ve öncelikle ailenin genetik özelliklerine bağlıdır. Kızlar genellikle anneleri ve ya büyükanneleri aynı yaşta menstrüasyona başlarlar.
Pubertenin başlangıç ve bitiş yaşı geniş ölçüde değişir. Genellikle kız çocukları için 7 ila 13 yaşları arasında, erkek çocuklar için 9 ila 15 yaşları arasında bir yerde başlar, ancak bazı insanlar için erken veya geç olabilir. Son yüzyılda bu yaş giderek düşmektedir.
Normal Puberte
Hipotalamus-hipofiz-gonad sistemin aktivasyonu ile artan seks steroidlerinin etkisiyle puberte başlar.
Pubertenin ilk bulgusu kızlarda meme dokusunda büyüme, erkeklerde testis volümünde artıştır. Kızlarda meme dokusundaki büyümeyi pubis ve aksiler kıllanma ve menarş takip eder.
Pubertede artan seks steroıdlerin etkisi ile büyüme hormonu salınımındaki artış sonucu ergenlerde boy uzaması hızlanır. Kızlarda pubertenin başlangıcında daha fazla olmak üzere büyüme hızı 8 cm/yıldır. Menarş sonrası büyüme potansiyeli azalır ve ortalama 5-6 cm (3-10 cm) boy uzar. Pubertal sürecin yaklaşık dört yılda tamamlanmasından sonra nihai erişkin boya ulaşılır.
Normal pubertenin başlama zamanında ya da pubertal dönemde gözlenen sapmalar sonucu pubertal düzensizliklar oluşur.
Değişken olmakla beraber menarşa 9 ya da 10 yaşında erken ulaşır ve bazıları ilk yaşlarına girene kadar ilk adetlerine sahip değildir. Yani, kızınız “geç bloomer” ise, bu bir sorun olduğu anlamına gelmez.
Erken Puberte
Erken puberte kız çocuklarında 10 kat daha yaygındır Erken puberte sıklığının artmaya devam ettiğini ve ergenlik gelişme yaşının azalmasının bir eğilim gösterdiğini saptamıştır.Hormonlar uzun süre anormal bir seviyede kalırsa, endokrin hastalıklar ve kanser riski çocuk için hızla artırabilir.
Pubertenin ilk bulgusunun kızlarda 8, erkeklerde 9 yaşından önce görülmesidir. Pubertenin diğer bulguları da eşlik eder. Kemik yaşı ileridir ve tanıda önemlidir.
Erken puberte, gonadotropin bağımlı santral kaynaklı erken puberte ve gonadotropin bağımlı olmayan periferal erken puberte olarak iki ana gruba ayrılır.
Gonadotropin bağımlı santral kaynaklı erken pubertede LHRH testine abartılı LH yanıtı ve pelvik ultrasonda pubertal boyutlarda uterus ve over hacmi kesin tanı koydurucudur.
Gonadotropin bağımlı (Santral) erken puberte: Kızlarda erken pubertenin %95’i sebepsizdir. Ancak %5’i hipotalamus-hipofiz fonksiyonlarını bozan organik nedene bağlıdır. Santral patolojilerden hipotalamik hamartomlar, araknoid kistler, optik gliomlar, astrositom ve nörofibromatozis en sık nedenlerdir. Bunların dışında santral sinir sistemi travmaları, enfeksiyonları, kraniyal radyasyon, kemoterapi diğer önemli nedenlerdendir.
Gonadotropin bağımsız (Periferal) erken puberte: Santral erken pubertede olduğu gibi hipotalamus-hipofiz-gonad aksı aktive olmadığı için gonadotropinler yükselmez ve periferal erken puberte olarak adlandırılır. Kızlarda artan östrojene bağlı göğüs dokusu büyür ve genital gelişme olur. Kızlarda periferal pubertede öncelikle Mc Cune Albright sendromu düşünülmelidir. Ayrıca bir çok endokrin organ hiperfonksiyonu (Ovaryum, adrenal, tirod, paratiroid, hipofiz) olabilir. Otonom gonad hiperfonksiyonuna bağlı artan seks steroidleri sekonder santral erken puberteye neden olabilir.
Tedavi, santral erken pubertede GnRH analogları normal puberte başlama yaşına kadar (Kızlarda kemik yaşı 10) uygulanır. Periferal erken pubertede tedavi nedene yöneliktir.
Gecikmiş Puberte
Gecikmiş Puberte Kızlarda 13 yaşında pubertenin hiçbir bulgusunun olmaması gecikmiş puberte olarak tanımlanır. En sık nedeni yapısal puberte gecikmesidir. Kemik yaşları geridir ve boy yaşı ile uyumludur. Nihai boyları normaldir. Gecikmiş puberte gonadotropinlerin salınım yetersizliğine bağlı ise ‘hipogonadotropik hipogonadizm’, primer gonadal yetmezliğe bağlı gelişirse ‘hipergonadotropik hipogonadizm’ olarak değerlendirilir.
Gelişimsel ve genetik bozukluğa bağlı gelişen en önemli pubertal gecikme Kallman sendromudur. Kallmanda olfaktor bulbus gelişemediğinden GnRH salınımı yetersizdir ve koku alma duyusu yokluğu (anosmi) olur. Primer gonadal yetmezlikte Turner sendromu, Klinifelter sendromu ve mikst gonadal disgenezis düşünülür. Kromozom analizi tanı koydurucudur.
Yetersiz beslenen ve kaliteli besin maddeleri olmadan beslenen bir kişi, örneğin, yeme bozukluğu anoreksi nervosa sahip olan gençler vücutlarının düzgün gelişemeyeceği kadar kilo alırlar. Spor da aşırı derecede aktif olan kızların vücudları, ergenlik dönemine girmeden ya da ergenlik dönemi şeklini alabilmek için belirli miktarda yağ ister.
Gecikmiş ergenlik, aynı zamanda hipofiz bezinde veya tiroid bezlerinde görülen sorunlar nedeniyle de olabilir. Bu bezler vücut büyümesi ve gelişimi için önemli hormonlar üretir.
Normal zaman ergenlik dönemine gitmeyen bazı insanlar, vücudumuzun yapım planlarını içeren DNA’dan oluşan kromozomlarında sorunlar yaşarlar. Turner sendromu bir kromozom bozukluğunun bir örneğidir. Bir dişi iki X kromozomundan biri anormal veya eksik olduğunda olur. Tedavi edilmeyen Turner sendromu olan kadınlar normalden daha kısadır, genellikle kısırdır ve başka tıbbi problemleri olabilir.
Tedavi
Yapısal büyüme gecikmesi ve puberte gecikmesi kızlarda nadirdir ve olgularda düşük doz östrojen tedavisi denenebilir. Vaginal kanama olduğunda veya endometrium kalınlığı ultrasonografide 5 mm üzerinde görülürse tedaviye progesteron eklenmelidir.
Gecikmeli Ergenlik Davranışı
Ergenlik gecikmesi yaşayan kızlar kendi akranlarını yakalayamayacakmış gibi hissedebilir.
Depresyon hissettiğiniz veya büyüme ve gelişiminizdeki gecikmelere ilişkin okul veya diğer sorunları varsa, konuşabilecekleri bir danışman veya terapist bulunmalıdır.
Geciken ergenlik, herkesin kabul etmesi ve başa çıkması için zor olabilir ancak bu genellikle çözülen bir sorundur. Çoğu durumda, çocukların sonunda akranlarının boylarına ulaşacakları unutmayın.
Kadın Hastalıkları ve Doğum Doktoru / Bursa
